Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, trong thế giới đương đại, bên cạnh mối đe dọa về quân sự, vẫn tồn tại và xuất hiện nhiều yếu tố mới đe dọa đến an ninh con người và an ninh quốc gia như: khủng bố, dịch bệnh lây lan nhanh ở người và động vật, biến đổi khí hậu, mua bán ma túy, mua bán phụ nữ và trẻ em, di cư bất hợp pháp xuyên quốc gia, tội phạm mạng… Trong bối cảnh đó, những nhận thức về an ninh cũng thay đổi nhanh chóng. Bên cạnh những quan niệm đã và đang được sử dụng xung quanh chủ đề này như: an ninh tập thể, an ninh chung, an ninh toàn diện…, xuất hiện nhiều nguy cơ, thach thức an ninh phi truyền thống (non-traditional security) mà dịch COVID – 19 là một điển hình. Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống thường lan tỏa nhanh, ảnh hưởng rộng mang tính toàn cầu, khu vực hoặc quốc gia.
Quản trị phòng ngừa, ứng phó các thảm họa an ninh phi truyền thống, trong đó có dịch COVID – 19 bao gồm một loạt các hoạt động can thiệp có thể được tiến hành trước, trong, sau dịch bệnh này nhằm giảm đến mức tối thiểu những mất mát về người và tài sản, đồng thời thúc đẩy nhanh chóng quá trình khắc phục.
Trong Khoa học An ninh có lý thuyết về quản trị, phòng ngừa, ứng phó các thảm hoạ an ninh phi truyền thống với mô hình Chu trình quản trị thảm hoạ an ninh phi truyền thống sau:
Hình: Chu trình quản trị thảm họa an ninh phi truyền thống.
Nghiên cứu, phân tích về dịch COVID-19 chu trình quản trị thảm hoạ an ninh phi truyền thống đưa ra một loạt các hành động nối tiếp nhau để chủ động quản trị các vấn đề do dịch bệnh này gây ra.
Các giai đoạn trong chu kỳ quản trị dịch COVID- 19 với tư cách là thảm hoạ an ninh phi truyền thống:
–Cứu trợ
Bao gồm các hoạt động thực hiện trong và sau khi dịch COVID- 19 xảy ra nhằm trợ giúp những người bị ảnh hưởng như: tìm kiếm, cứu nạn, cứu hộ, cung cấp lương thực, nhu yếu phẩm, hỗ trợ chăm sóc sức khoẻ, sửa chữa và nâng cấp phương tiện y tế cần thiết, hỗ trợ về tâm lý. Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu nghiên cứu phương thức phòng, chống, phác đồ điều trị, vắc xin phòng bệnh COVID-19….Việc thành lập các Bệnh viện dã chiến, các Khu cách ly ở các địa phương do ngành Y tế, Quân đội, Công an đảm nhiệm là một trong các khâu của giai đoạn cứu trợ.
-Phục hồi
Các hoạt động nhằm khôi phục những dịch vụ cơ bản giúp những người bị nhiễm bệnh hoặc cơ quan, xí nghiệp, dịch vụ bị ảnh hưởng do dịch COVID- 19 gây ra phục hồi nhanh chóng, gồm: chữa bệnh, phục hồi sức khỏe người bệnh, hỗ trợ sửa chữa nhà ở, thiết lập các dịch vụ thiết yếu, đề ra các chính sách hỗ trợ phục hồi các hoạt động kinh tế – xã hội bị đình trệ do dịch COVID- 19 gây ra.
Tái thiết và phát triển
Là các biện pháp tiến hành nhằm tái thiết và phát triển các hoạt động kinh tế – xã hội. Các hoạt động này gồm tái thiết cơ sở hạ tầng và khôi phục tất cả các ngành sản xuất, dịch vụ, nhất là các ngành kinh tế – dịch vụ đã và đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch COVID- 19 như hàng không, du lịch, dịch vụ,v.v…
Giảm nhẹ
Gồm tất cả các biện pháp có thể thực hiện nhằm giảm đến mức thấp nhất những tác động của hiểm họa dịch COVID- 19 nhờ đó giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng của thảm họa này.
Các biện pháp giảm nhẹ có thể là các biện pháp vật chất/ công trình (xây dựng các Bệnh viện dã chiến, các Khu cách ly, kiểm soát việc đi lại của người dân ở các khu vực cách ly như Vĩnh Phúc, Hà Nội và nhiều địa phương khác đã đang làm…); hoặc các biện pháp mang tính pháp lý (nghiêm cấm hoặc hạn chế người dân đi lại ra ngoài khu vực cách ly; dừng việc miễn visa cho công dân một số nước tới Việt Nam trong giai đoạn này; không cử các đoàn đi công tác nước ngoài,v.v…); hay các biện pháp phi công trình (tập huấn, nâng cao nhận thức cộng đồng, vận động nhân dân tham gia, chung tay phòng chống dịch COVID- 19 như đeo khẩu trang, rửa tay sát trùng, phun thuốc khử trùng,…).
Phòng ngừa
Gồm các biện pháp cần tiến hành khi có dịch COVID- 19 xảy ra hoặc sẽ xảy ra để trên phạm vi quốc gia và từng địa phương kịp thời ứng phó một cách phù hợp và hiệu quả.
Các hoạt động phòng ngừa có thể làm giảm đến mức thấp nhất tác động của dịch COVID – 19 như xây dựng năng lực của các cơ quan chuyên môn như Y tế, Quân đội, Công an, các tổ chức trong cộng đồng nhằm thực hiện tốt các hoạt động cảnh báo, tìm kiếm và cứu nạn, cứu hộ, sơ tán và cứu trợ, xây dựng và thực hiện các kế hoạch phòng ngừa dịch bệnh, dự trữ thiết bị, hàng hóa , phương tiện y tế để huy động kịp thời trong tình huống khẩn cấp, tuyên truyền nâng cao trình độ cán bộ các cơ quan chuyên môn và nhận thức cộng đồng về phòng chống dịch COVID – 19…
Trong Chỉ thị 13/CT-TTg ngày 11/03/2020 mới đây Thủ tướng Chính phủ yêu cầu kiểm soát chặt chẽ nguồn lây bệnh và sẵn sàng phương án cách ly trên diện rộng để phòng chống dịch COVID – 19.
Qua thực tiễn Việt Nam cho thấy để quản trị, phòng ngừa, ứng phó có hiệu quả với các thảm họa an ninh phi truyền thống nói chung, dịch COVID – 19 nói riêng, cần thực hiện phương châm “3 sẵn sàng” và “4 tại chỗ”:
– Tư tưởng chỉ đạo: Phòng chống dịch COVID – 19 như chống giặc, dưới sự chỉ đạo thống nhất của Trung ương.
– Phương châm “3 sẵn sàng”: phòng chống dịch COVID – 19 như chống giặc, chủ động phòng tránh dịch COVID – 19, đối phó kịp thời dịch COVID -19 và khắc phục khẩn trương và có hiệu quả dịch COVID – 19.
– Phương châm “4 tại chỗ”: chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ.
+ Chỉ huy tại chỗ: Bí thư Đảng, Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố có xỷ ra dịch COVID – 19 trực tiếp chỉ huy điều phối các lực lượng Y tế, Công an, Quân đội, Nông nghiệp và phát triển nông thôn, giao thông vận tải,v.v. địa phương (và cả các lực lượng trung ương đóng quân trên địa bàn) tìm kiếm, khám, chữa bệnh và thực hiện các biện pháp cần thiết, kể cả biện pháp xử lý hình sự, cưỡng chế hành chính để phòng ngừa, ngăn chặn dịch bệnh.
Kinh nghiệm của Vĩnh Phúc là khi dịch COVID – 19 xảy ra tại xã Sơn Lôi, huyện Bình Xuyên, Ban Thường vụ Tỉnh ủy, UBND tỉnh dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Bí thư Tỉnh ủy đã chủ động, kiên quyết, chỉ đạo, huy động toàn thể hệ thống chính trị tỉnh vào cuộc. Lần đầu tiên trong cả nước từ 13/02/2020 Vĩnh Phúc đã quyết định cách ly 20 ngày và đảm bảo đời sống hoạt động bình thường cả một đơn vị hành chính cấp xã để đảm bảo an toàn cao nhất cho nhân dân. Kết hợp với các biện pháp khác, việc này đã đưa đến sự thành công.
Trong Chỉ thị 13/CT-TTg ngày 11/03/2020 Thủ tướng Chính phủ yêu cầu tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cấp ủy, chính quyền cơ sở, nhất là phường, xã, thôn, bản, tổ dân phố trong phòng, chống dịch COVID – 19.
+ Lực lượng tại chỗ: Có cán bộ Y tế, Công an, Quân đội, Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Giao thông vận tải,v.v.địa phương (và các lực lượng trung ương đóng quân trên địa bàn) luôn sẵn sàng để giải quyết, cứu nạn, cứu hộ, khám chữa bệnh, vệ sinh môi trường, phòng chống dịch bệnh.
+ Phương tiện tại chỗ: Có đủ các phương tiện giao thông (ô tô, xe máy, xe cứu thương, tàu, thuyền, xuồng, ca nô và cả máy bay khi cần thiết), phương tiện thông tin liên lạc, công cụ hỗ trợ, công cụ cứu hộ, cứu nạn, phòng cháy chữa cháy, y tế, thuốc,v.v.phục vụ yêu cầu cứu hộ, cứu nạn, khám chữa bệnh, vệ sinh môi trường, phòng chống dịch COVID – 19.
+ Hậu cần tại chỗ: Dự trữ đủ xăng dầu cho xe cấp cứu, tàu, thuyền, xuồng máy, ca nô, ô tô, xe máy, máy phát điện hoạt động khi không có điện; dự trữ lương thực, thực phẩm và các phương tiện thông tin liên lạc, phương tiện y tế, thuốc men, khẩu trang, thuốc sát trùng, phục vụ cứu hộ, cứu nạn, khám chữa bệnh, vệ sinh môi trường, phòng chống dịch COVID – 19.
Trong trường hợp các huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh vượt khả năng, cần có sự hỗ trợ, cần báo cáo đề xuất lãnh đạo tỉnh, thành phố xin ý kiến chỉ đạo và hỗ trợ kịp thời. Trường hợp xảy ra dịch COVID – 19 đặc biệt nghiêm trọng cần báo cáo lãnh đạo tỉnh, thành phố xin ý kiến Chính phủ, Bộ Y tế, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và các ban ngành trung ương hỗ trợ.
Việc điều động lực lượng đến hỗ trợ các địa phương có dịch COVID – 19 theo nguyên tắc gần trước, xa sau, địa phương lân cận trước có tính đến việc ưu tiên các địa phương dịch COVID – 19 diễn biến phức tạp, nghiêm trọng.
Trung tướng GS.TS Nguyễn Xuân Yêm
