Lời nói đầu: Là 2 quốc gia hình thành Liên bang Xô – Viết năm 1922, cũng là 2 quốc gia tham gia hiệp ước Bêzelovo (cùng với Belarus) “khai tử” Liên bang Xô – Viết năm 1991. Những tưởng 2 quốc gia gần gũi và tương đồng trong quá khứ sẽ cùng nhau bước tiếp trên con đường thịnh vượng. Nhưng không, lịch sử hiện tại phản ánh những gì đau thương nhất của 2 quốc gia, 2 dân tộc cùng cội nguồn Slavo, chiến tranh. “Chiến dịch quân sự đặc biệt” theo cách gọi của người Nga đã đưa 2 quốc gia vào vòng binh đao khói lửa. Có quan điểm cho rằng mâu thuẫn Nga – Mỹ; Nga – NATO mới là nguyên nhân chính của cuộc chiến này. Có quan điểm khác cho rằng đây là kết quả của những “ân oán” mà sau khi Liên bang Xô – Viết tan rã chưa giải quyết triệt để (sở hữu hạm đội Biển Đen; người dân Nga và người nói tiếng Nga…). Có thể là cả 2 nguyên nhân kể trên…và những nguyên nhân khác nữa…
Dù nguyên nhân nào dẫn đến cuộc chiến thì người dân, người lính và 2 quốc gia đều chịu những giá rất đắt, những thiệt hại to lớn. Không những vậy, cuộc chiến đã tác động vô cùng lớn đến thế giới và kinh tế thế giới. Nhiều dự báo chỉ ra cuộc chiến đã tác động mạnh và thế giới thay đổi rất nhanh, đặc biệt chính trị – kinh tế. Trong bối cảnh đó, kinh tế Việt Nam cũng không đứng ngoài sự biến động, một sự biến động khó lường.
I.Tổng quan quan hệ Liên Bang Nga – Ucraina
1.Sơ lược lịch sử, sự khai sinh Nga, Belarus và Ukraina
Trong thời kỳ huy hoàng của Kyiv, vùng đất Nga bao trùm hầu hết Ucraina, Belarus, và tây Nga hiện nay.
Trong thế kỷ thứ IX, hầu hết lãnh thổ Ucraina ngày nay là nơi sinh sống của các bộ tộc người Rus’, hình thành nhà nước liên minh bộ tộc Kyiv Rus’. Lãnh thổ Kyiv Rus’ thời cực đại bao gồm hầu như toàn bộ lãnh thổ Ucraina, Belarus và một phần khá lớn trong phần lãnh thổ châu Âu của nước Nga hiện nay. Trong thế kỷ thứ X và XI, nhà nước này đã phát triển thành một nhà nước liên minh bộ tộc lớn nhất và hùng mạnh nhất ở Đông Âu. Trong những thế kỷ tiếp sau, nó đặt nền móng cho tính đồng nhất quốc gia của người Ucraina và người Nga. Kyiv (người Nga gọi là Kiev), thủ đô của Ucraina hiện đại, đã trở thành thành phố quan trọng nhất của người Rus’. Theo Biên niên sử Đầu tiên, giới thượng lưu Nga ban đầu gồm những người Varangian từ Scandinavia. Người Varangian sau này bị đồng hoá vào xã hội cư dân Slavơ địa phương và trở thành một phần của triều đại Nga đầu tiên là nhà Ryurik. Kiev Rus’ gồm nhiều công quốc do các vương công nhà Ryurik có quan hệ huyết thống với nhau cai trị. Khu vực Kiev, công quốc thịnh vượng và có ảnh hưởng nhất, trở thành mục tiêu tranh giành giữa các vương công nhà Ryurik và là đích tối thượng cho cuộc tranh giành quyền lực của họ.
2.Trước cách Mạng tháng Mười năm 1917
Như một định mệnh, sự nghiêng ngả về 2 phía của Ucraina xuất hiện không chỉ trong thời điểm hiện nay mà còn trong quá khứ. Ucraina bước vào Chiến tranh thế giới thứ nhất bên cạnh cả phe Liên minh với đế quốc Áo – Hung và phe Hiệp ước với Nga. Theo ước tính khoảng 3,5 triệu người Ucraina chiến đấu trong quân đội Đế quốc Nga, trong khi 250.000 người chiến đấu cho quân đội Áo – Hung.
Với sự sụp đổ của Đế quốc Nga và Áo – Hung sau chiến tranh và cuộc Cách mạng Nga năm 1917, một phong trào quốc gia Ucraina đòi quyền tự quyết tái xuất hiện. Trong giai đoạn 1917 – 1920, nhiều quốc gia Ucraina riêng biệt xuất hiện: Cộng hòa Nhân dân Ucraina, Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô – Viết Ucraina (hay Xô viết Ucraina, được đảng Bolshevik giúp đỡ) liên tiếp được thành lập trong các lãnh thổ cũ của Đế quốc Nga; đồng thời Cộng hòa nhân dân Tây Ucraina xuất hiện một thời gian ngắn trong lãnh thổ của Áo – Hung cũ. Với sự thất bại của Tây Ucraina trong Chiến tranh Ba Lan – Ucraina, tiếp theo là sự thua trận của của Ba Lan trước những người Bolshevik, Hiệp ước Hòa bình Riga được ký kết giữa người Xô – Viết và Ba Lan, theo đó Tây Ucraina chính thức bị sáp nhập vào Ba Lan đổi lại Ba Lan công nhận nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô – Viết Ucraina vào tháng 3 năm 1919, sau này trở thành một thành viên sáng lập Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô – Viết hay Liên xô tháng 12 năm 1922.
3.Cộng hòa Ucraina sau khi Liên bang Xô – Viết sụp đổ năm 1991
Trong bối cảnh rối ren của Liên bang Xô – Viết, ngày 16 tháng 7 năm 1990, Xô – Viết Tối cao (Quốc hội) thông qua Tuyên bố quốc gia Ucraina có chủ quyền. Tuyên bố lập ra các nguyên tắc tự quyết của Quốc gia Ucraina, nền dân chủ, sự độc lập chính trị và kinh tế và sự ưu tiên của luật pháp Ucraina trong lãnh thổ Ucraina so với luật pháp Liên Xô. Trước đó một tháng, tuyên bố tương tự đã được Xô – Viết Tối cao Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô – Viết Liên bang Nga thông qua. Các sự kiện trên khởi đầu một giai đoạn ngắn đã đưa mâu thuẫn trong lòng Liên bang Xô – Viết đạt đỉnh điểm. Tháng 8 năm 1991, Ủy ban Khẩn cấp Nhà nước đưa quân đội, Ủy ban An ninh quốc gia (KBG)…tiến vào thủ đô Mátxcơva để loại bỏ Mikhail Gorbachev và tái lập quyền lực của Đảng Cộng sản Liên Xô. Sau khi cuộc đảo chính thất bại, ngày 24 tháng 8 năm 1991 Xô – Viết Tối cao Ucraina thông qua Luật Độc Lập trong đó tuyên bố Ucraina là nhà nước dân chủ độc lập. Ngày 1 tháng 12 năm 1991 Ucraina trưng cầu dân ý và tiến hành bầu cử Tổng thống đầu tiên. Ông Leonit Kravchuk (nguyên Bí thư Thứ nhất Trung ương đảng Cộng sản Ucraina) trở thành Tổng thống đầu tiên của đất nước. Tại cuộc gặp gỡ tại Belezovo, Belarus ngày 8 tháng 12, tiếp sau là cuộc gặp tại Alma – Ata ngày 21 tháng 12 giữa các lãnh đạo Belarus, Nga, và Ucraina chính thức giải tán Liên bang Xô – Viết và lập ra Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS)
4.Cách mạng Cam và Crưm sát nhập vào Liên bang Nga năm 2014
Cách mạng Cam, năm 2004 Viktor Yanukovich khi ấy là Thủ tướng, được tuyên bố là người chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống nhưng Tòa án Tối cao Ucraina tuyên bố không công nhận. Nhiều nơi tại Ucraine xuất hiện phong trào phản đối Viktor Yanukovich và ủng hộ ứng cử viên đối lập, Viktor Yushenko, người không thừa nhận kết quả của cuộc bầu cử và lãnh đạo cuộc Cách mạng Cam hoà bình. Cuộc cách mạng Cam đã đưa Viktor Yushenko và Yulia Tymushenko lên nắm quyền lực, biến Viktor Yanukovych thành phe đối lập. Tuy nhiên với sự phức tạp và đầy bất ngờ của chính trường Ucraina, ông Viktor Yanukovich lại trở thành Thủ tướng vào năm 2006. Với chiến dịch bầu cử Tổng thống 2010, Viktor Yanukovich đã đánh bại Tymoshenko (mệnh danh Nữ hoàng khí đốt) trong vòng 2 với tỷ lệ 48%-45% và trở thành Tổng thống Ucraina, từ đây đất nước Ucraina bước vào giai đoạn đau thương của lịch sử với sự “giằng xé” từ 2 phía Đông – Tây.
Biểu tình của những người ủng hộ EU tại Kyiv, ngày 27 tháng 11 năm 2013, trong thời gian diễn ra Euromaidan
Euromaidan và Cách mạng 2014, phong trào Euromaidan là một làn sóng biểu tình ở Ucraina bắt đầu vào đêm 21 tháng 11 năm 2013. Việc này xảy ra khi trước đó cùng ngày chính phủ Ucraina tuyên bố hoãn việc ký kết một thỏa thuận hợp tác và thương mại tự do với Liên minh châu Âu (EU) với lý do “đảm bảo an ninh quốc gia” thay vào đó lựa chọn việc thiết lập quan hệ chặt chẽ hơn với Liên bang Nga. Những người biểu tình cho rằng động thái của chính phủ Ucraina là không dân chủ, ảnh hưởng đến đời sống của họ, họ cổ vũ cho quan hệ gần gũi hơn với EU. Rất đông người Ucraina đã xuống đường biểu tình để thể hiện sự ủng hộ của họ đối với phong trào Euromaidan. Trong khi đó, ở phần lãnh thổ phía Đông của Ucraina nơi mà nười Nga chiếm đa số, một phần lớn dân số tại đây đã bày tỏ sự phản đối của họ đối với Euromaidan, thay vào đó họ ủng hộ chính phủ thân Nga của Yanukovich.
Tuy nhiên với sự ủng hộ của phương Tây, phong trào Euromaidan đã lan rộng và kêu gọi Tổng thống Ucraina Viktor Yanukovich và chính phủ của thủ tướng Azarov từ chức cũng như phải thả cựu Thủ tướng Yulia Tymoshenko. Các cuộc biểu tình được tiến hành bất chấp việc cảnh sát tăng cường lực lượng trấn áp, và số lượng tham gia các cuộc biểu tình ngày càng tăng nhất là từ giới sinh viên đại học. Việc gia tăng bạo lực từ các lực lượng chính quyền và phe biểu tình làm tình hình trở lên vô cùng phức tạp, khó kiểm soát. Ngày 8 tháng 12 năm 2013, những người biểu tình quá khích đã giật đổ tượng đài Lê – nin tại quảng trường Độc lập ở thủ đô Kyiv, dùng búa đập phá tượng đã có từ năm 1946 này và trương cờ Liên minh châu Âu trên bệ tượng.
Đến trung tuần tháng 2 năm 2014, những cuộc đàm phán giữa Tổng thống Viktor Yanukovich và phe đối lập đã thất bại. Ukraina đứng trên bờ vực của một cuộc nội chiến. Ông Yanukovich đã bị Quốc hội Ucraina thông qua bỏ phiếu bãi bỏ tư cách tổng thống vào ngày 22 tháng 2. Ông Petro Poroshenco, một người thân EU đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử sau đó với hơn 50% số phiếu để trở thành Tổng thống mới của Ucraina.
Crưm, dưới sự kiểm soát của Liên bang Nga, được hiển thị bằng màu hồng. Màu hồng tại khu vực Donbass đại diện cho các khu vực được kiểm soát bởi DPR/LPR vào tháng 9 năm 2014 (các thành phố được biểu thị bằng màu đỏ)
Khủng hoảng Crimea (Crưm) và sự can thiệp của Liên bang Nga, tại Crưm các cuộc biểu tình đã được tổ chức bởi các nhóm dân tộc chủ yếu là người gốc Nga phản đối các cuộc biểu tình Euromaidan ở Kyiv và muốn quan hệ gần gũi hoặc sáp nhập Crưm vào nước Nga. Trong khi đó các nhóm khác tại Crưm, bao gồm cả người Tatar thì ngược lại, tuyên bố ủng hộ Euromaidan.
Nhân cơ hội Tổng thống Yanukovich bị lật đổ và tình hình chính trị rối ren đang xảy ra ở Ucraina, Tổng thống Nga Vladimir Putin bắt đầu lên kế hoạch để sáp nhập Crưm trở lại nước Nga vào ngày 23 tháng 2 năm 2014. Bốn ngày sau, vào ngày 27/2/2014, một nhóm người có vũ trang trùm mặt đã chiếm các tòa nhà chính quyền và quốc hội của Crưm và cắm quốc kỳ Nga trên các tòa nhà này. Một nhóm khác mặc quân phục nhưng không đeo quân hiệu có vũ trang cũng đã chiếm hai sân bay ở Crưm. Ngày 1 tháng 3, Hội đồng liên bang (Thượng viện Nga) đã chấp thuận một kiến nghị của Tổng thống Nga Vladimir Putin cho phép ông được quyền đưa quân vào Ucraina hỗ trợ chính quyền mới do Sergey Aksyonov đứng đầu. Các nước G7 (Hoa Kỳ, Đức Nhật Bản, Canada, Pháp, Ý và Vương quốc Anh) lên án hành động của Nga tại bán đảo Crưm là đã vi phạm chủ quyền, xâm phạm lãnh thổ của Ucraina. Sau khi quân đội Nga tiến vào Crưm, một cuộc trưng cầu dân ý đã được tổ chức vào ngày 16 tháng 3 năm 2014 và kết quả chính thức là 97% người dân Crưm đồng ý sáp nhập vùng lãnh thổ này vào Liên bang Nga. Ngày 18 tháng 3 năm 2014, Nga và Cộng hòa Crưm tự xưng đã ký một hiệp ước chính thức tuyên bố Cộng hòa Crưm và Sevastopol gia nhập Liên bang Nga.
Tại vùng đất phía Đông, các cuộc biểu tình của các nhóm thân Nga ở vùng Donbass của Ucraina đã leo thang thành một cuộc xung đột vũ trang giữa chính phủ Ucraina và lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn tại Donetsk và Lugansk. Vào tháng 4 năm 2014, những người ly khai Ucraina tự tuyên bố thành lập Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Cộng hòa Nhân dân Lugansk đồng thời tổ chức trưng cầu dân ý vào ngày 11 tháng 5 năm 2014. Những người ly khai đã tuyên bố gần 90% bỏ phiếu ủng hộ độc lập. Cuộc nội chiến giữa một bên là quân đội Ucraina và các tiểu đoàn tình nguyện ủng hộ Ucraina, một bên là các lực lượng của Cộng hòa nhân dân Donetsk và Lugansk được Nga hỗ trợ, đã ngày càng trở nên quyết liệt tại Donbass. Vào tháng 12 năm 2014, hơn 6.400 người đã chết trong cuộc xung đột này và theo số liệu của Liên Hợp Quốc, đã có hơn nửa triệu người phải di tản trong cuộc nội chiến Ucraina và hơn 200.000 người tị nạn chạy sang các nước láng giềng. Đến tháng 12 năm 2015, hơn 9.100 người đã chết (phần lớn là dân thường) trong cuộc chiến tại Donbass, theo số liệu từ Liên hợp quốc.
5.Cuộc chiến Nga – Ucraina năm 2022
Mùa xuân năm 2021, Nga bắt đầu xây dựng lực lượng quân đội dọc biên giới với Ucraina. Vào những tháng cuối năm 2021 trong bối cảnh Ucraina xúc tiến gia nhập NATO, Liên bang Nga đưa ra một loạt đòi hỏi nhằm bảo đảm an ninh cho nước Nga nhưng không được Mỹ và NATO chấp thuận. Ngày 24 tháng 2 năm 2022, Tổng thống Vladimir Putin đã ra lệnh cho các lực lượng quân sự Nga tiến vào Ucraina theo 3 hướng Bắc, Đông và Nam thực hiện “chiến dịch quân sự đặc biệt” nhằm phi Phát xít, phi NATO…và bảo vệ các nước cộng hòa ly khai đã được Nga công nhận là Donetsk và Lugansk. Mỹ, EU và NATO phản đối quyết liệt, đã thực thi một loạt các biện pháp cấm vận cứng rắn nhất (dầu mỏ, than, khí đốt, vận tải, thanh toán, đi lại…) vào Nga. Theo Tổng thống Ucraina Vladimia Zelenski, hiện Nga kiểm soát 20% lãnh thổ phía Đông – Nam Ucraina. Thiệt hại cho cả 2 phía Nga và Ucraina vô cùng lớn.
II.Tác động cuộc chiến Nga – Ucraina đến kinh tế Việt Nam
1.Kinh tế Việt Nam đầu năm 2022
Theo báo cáo tháng 5/2022 của ngân hàng Thế giới (World bank), kinh tế Việt Nam có nhiều chuyển biến tích cực. Các chỉ số kinh tế chủ yếu đều phục hồi và tăng trưởng, cụ thể: (1)Sau khi đạt đỉnh vào tháng 3, số ca nhiễm covid-19 đã giảm mạnh trong tháng 4 và hoạt động kinh tế tiếp tục phục hồi với chỉ số sản xuất công nghiệp và doanh thu bán lẻ hàng hóa dịch vụ tiêu dùng tăng trưởng lần lượt 9,4% và 12,1% (so với cùng kỳ năm trước), tương đương tốc độ trước đại dịch; (2)Xuất khẩu tăng trưởng nhanh hơn nhập khẩu phản ánh sự gián đoạn chuỗi cung ứng do tác động của chính sách Zero covid của Trung Quốc. Giữa bất định toàn cầu gia tăng, vốn giải ngân FDI tăng mạnh nhưng vốn đăng ký giảm 3 tháng liên tiếp; (3)Chỉ số lạm phát CPI tăng nhẹ từ 2,4% trong tháng 3 lên 2,6% trong tháng 4, lạm phát cơ bản tăng 1,5%, đây là tỉ lệ cao trong 17 tháng qua. Điều này giải thích nhu cầu trong nước đang phục hồi và được hỗ trợ chi tiêu trong 2 dịp nghỉ lễ; (4)Mặc dù tăng trưởng tín dụng lập đỉnh mới với tốc độ 16,4% (so với cùng kỳ năm trước) nhưng lãi suất qua đêm liên ngân hàng vẫn giảm còn 1,37% vào cuối tháng 4, thấp hơn nhiều so với lãi suất chiết khấu 2,5% của ngân hàng Nhà nước cho thấy thanh khoản của hệ thống ngân hàng vẫn đảm bảo; (5)Ngân sách Nhà nước ghi nhận tháng bội thu thứ 4 liên tiếp do kết quả thu vững chắc trong điều kiện nền kinh tế vận hành tốt và chi ngân sách giảm.
Về tổng quan, kinh tế Việt Nam đang đà phục hồi, tuy nhiên cần thận trọng với lạm phát, rủi ro toàn cầu và gián đoạn nguồn cung…Đây là những yếu tố ảnh hưởng đến triển vọng kinh tế và tác động đến nhu cầu hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Từ đó đa dạng hóa đối tác thương mại có thể là chiến lược an toàn trong thời điểm hiện nay.
2.Tình hình hợp tác kinh tế Việt Nam với Liên bang Nga và Ucraina
2.1Với Liên bang Nga: Là quốc gia có mối quan hệ truyền thống với hơn 70 năm hợp tác và ủng hộ lẫn nhau, là 1 trong 3 quốc gia (Trung quốc và Ấn Độ) Việt Nam có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện năm 2012. Năm 2015 Việt Nam đã ký Hiệp định thương mại tự do với Liên minh kinh tế Á – Âu (trong đó Nga là nòng cốt). Mặc dù là đối tác chính trị – quân sự quan trong nhưng quan hệ thương mại giữa 2 bên lại chưa tương xứng. Năm 2021 kim ngạch XNK Việt Nam – Liên bang Nga đạt trên 7 tỷ USD, trong đó Việt Nam xuất 4,9 tỷ USD, chiếm trên 1% kim ngạch nhập khẩu. Hiện nay Nga có 151 dự án đầu tư tại Việt Nam với số vốn đầu tư hơn 900 triệu USD, đứng thứ 24/140 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Liên bang Nga chủ yếu đầu tư vào lĩnh vực khai khoáng, dầu khí, công nghiệp chế biến…Trong khi đó Việt Nam chỉ đầu tư sang Nga 15 dự án nhưng qui mô vốn lớn hơn nhiều, đạt trên 1,2 tỷ USD (dầu khí PVN và sữa của TH True Milk).
2.2Với Ucraina: Năm 1992 Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao với Ucraina. Kế thừa truyền thống hợp tác từ thời Liên Xô, quan hệ Việt Nam với Ucraina có mối quan hệ hữu nghị truyền thống. Ucraina là 1 trong 13 quốc gia Việt Nam ký Quan hệ đối tác và hợp tác toàn diện từ năm 2011. Cũng như Liên bang Nga, quan hệ hợp tác kinh tế giữa 2 bên còn khiêm tốn. Năm 2021 kim ngạch XNK đạt hơn 700 triệu USD (chiếm 0,1% kim ngạch XNK của Việt Nam). Ucraina có 26 dự án = 30 triệu USD đầu tư trực tiếp vào Việt Nam, ở chiều ngược lại Việt nam có 04 dự án = 1,5 triệu USD đầu tư sang Ucraina.
Mặc dù có mối quan hệ hữu nghị truyền thống từ lâu nhưng quan hệ hợp tác kinh tế giữa Việt Nam với Liên bang Nga và Ucraina lại không tương xứng. Các bên chưa tìm được các giải pháp hữu hiệu để tăng kim ngạch XNK để xứng với tiềm năng đã có từ 2 phía, do vậy cuộc chiến tại Ucraina chưa tác động trực tiếp đến kinh tế Việt Nam, vẫn dừng ở mức độ gián tiếp. Tuy nhiên Liên bang Nga và Ucraina chiếm thị phần lớn trên thế giới trong lĩnh vực dầu khí và lương thực (lúa mì), nếu cuộc chiến không sớm chấm dứt thì rủi ro cho kinh tế Việt Nam tiếp tục tăng lên (giá xăng dầu tăng, nguyên liệu chăn nuôi, giá phân đạm tăng…).
3.Tác động cuộc chiến Nga – Ucraina đến kinh tế Việt Nam
Cuộc chiến tại Ucraina đảo lộn kinh tế thế giới, đẩy giá nhiên liệu và lạm phát toàn cầu gia tăng (CPI tại Mỹ và Châu Âu dao dộng từ 8-9%, cao nhất trong vòng 40 năm). Các tổ chức liên tục hạ tăng trưởng kinh tế toàn cầu còn 2,9% trong năm 2022. Trong bối cảnh đó, kinh tế Việt Nam lại càng gặp khó khăn khi đang nỗ lực đang phục hồi sau đại dịch. Là quốc gia có độ mở kinh tế cao (kim ngạch XNK >2 lần GDP), do vậy gía dầu tăng cao, gián đoạn chuỗi cung ứng là những yếu tố tác động mạnh nhất đến kinh tế Việt Nam thời điểm này. Nghiên cứu sâu từng lĩnh vực cho thấy sự tác động như sau:
–Lĩnh vực tiền tệ: Nhằm trả đũa Nga trong cuộc chiến tại Ucraina, Mỹ và Phương Tây đã đưa ra nhiều đòn trừng phạt nặng nề nhất vào nước Nga, trong đó có việc loại Nga ra khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT (Society for Worldwide Interbank Finalcial Telecommunicaiton, gồm hơn 11.000 thành viên); phong tỏa hơn 300 tỷ USD dự trữ của Nga gửi tại Mỹ và Châu Âu; tịch thu tài sản của các tỷ phú Nga; phong tỏa các doanh nghiệp Nga tại Mỹ và châu Âu…Tuy nhiên, để phát động cuộc chiến tại Ucraina có lẽ Liên bang Nga đã chuẩn bị nhiều giải pháp, nhiều biện pháp nhằm giảm thiểu các tác động xấu đến nền kinh tế như thiết lập hệ thống chuyển thông điệp tài chính (SPFS) nhằm thay thế SWIFT hay tham gia với Trung Quốc phát triển Hệ thống thanh toán Liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS) hoặc thanh toán bằng đồng Rup…Với sự chuyển đổi thanh toán nêu trên, trong quan hệ với các đối tác tại Liên bang Nga, các doanh nghiệp, ngân hàng Việt Nam sẽ mất thời gian làm quen, cài đặt lại hệ thống thanh toán, điểm kết nối…như vậy thanh toán sẽ chậm, đọng vốn và lỡ cơ hội kinh doanh. Nếu sơ xuất, không loại trừ “dính” đòn trừng phạt của Mỹ và phương Tây.
–Lĩnh vực hàng không, hàng hải: Phong tỏa không phận, cấm các tàu biển Nga, không bảo hiểm các tàu chở dầu của Nga…là một loạt biện pháp “rắn” nhất nhằm cô lập nước Nga với thế giới bên ngoài. Nếu cuộc chiến tiếp tục kéo dài và diễn biến phức tạp, hoạt động của các doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn vì chi phí nhiên liệu tăng, thời gian đi lại của người dân, thời gian vận chuyển hàng hóa sẽ kéo dài. Điều này càng khó khăn cho lĩnh vực hàng không và vận tải biển đang nỗ lực phục hồi sau đại dịch covid-19.
–Lĩnh vực thương mại: Trong những năm qua, là một nước xuất siêu Việt Nam đã tạo ra một số mặt hàng chủ lực xuất khẩu sang Nga (điện thoại, máy vi tính, sản phẩm điện tử, dệt may, nông sản…). Trong bối cảnh bị Mỹ và EU cấm vận, không loại trừ những mặt hàng thuộc diện công nghệ (điện thoại, điện tử…) nằm trong diện cấm vận. Ngoài ra khi kinh tế Nga sụt giảm, nhu cầu nhập khẩu hàng tiêu dùng (dệt may, nông sản…) cũng giảm theo, gây khó khăn cho doanh nghiệp Việt Nam có quan hệ thương mại với các đối tác tại Liên bang Nga. Điều đáng lo ngại hơn nếu cuộc chiến kéo dài nguồn cung năng lượng, nông sản, phân bón…bị gián đoạn giá cả sẽ tăng, trong khi đó Việt nam thường xuyên nhập khẩu những mặt hàng đó với số lượng lớn (nhập khẩu 1 triệu tấn lúa mì và 10% phân bón từ Nga và Ucraina). Tất cả vấn đề nêu trên tác động không nhỏ đến hoạt động sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp, thu nhập của người dân và tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong năm 2022.
–Lĩnh vực dầu khí: Một trong những rủi ro lớn nhất của cuộc chiến tại Ucraina đó là giá xăng dầu tăng cao và rất cao (từ 30-35%), kéo theo giá xăng dầu trong nước liên tục điều chỉnh tăng (vượt 30.000 đồng/lít) dẫn tới nguy cơ lạm phát tăng cao trong năm 2022. Có 2 vấn đề cần chú ý đó là (1)hoạt động đầu tư (đầu tư trực tiếp hoặc nhà thầu) của Nga vào các dự án dầu khí trọng điểm có thể bị ảnh hưởng; (2) vì Nga đang phải “xích lại gần” Trung Quốc, các dự án thăm dò, khai thác dầu khí xa bờ của Việt Nam cũng thiếu đi “chỗ dựa” cần thiết.
–Lĩnh vực đầu tư: Mặc dù tỷ trọng đầu tư 2 chiều giữa Việt Nam với Liên bang Nga và Ucraina không cao nhưng đây là các đối tác có quan hệ lâu đời, truyền thống và có nhiều tiềm năng trong tương lai (dầu mỏ, hạt nhân, vũ trụ…). Ngoài ra có một lượng lớn người dân Việt Nam sống và làm ăn, đầu tư tại Liên bang Nga và Ucraina. Nếu cuộc chiến kéo dài, sẽ đe dọa trực tiếp đến anh ninh, an toàn của người dân và doanh nghiệp, tác động xấu đến hoạt động đầu tư ra nước ngoài (đặc biệt khu vực Đông Âu và Nga) của Việt Nam.
–Lĩnh vực nông nghiệp: Đây là lĩnh vực mà tác động của cuộc chiến thể hiện rõ nhất. Giá cả các mặt hàng như phân bón, nguyên liệu thức ăn chăn nuôi tăng cao đã ảnh hưởng tiêu cực đến ngành chăn nuôi và trồng trọt của Việt Nam.
-Các lĩnh vực khác: Không chỉ thương mại, vận tải hoặc đầu tư, một số lĩnh vực kinh tế khác cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, trong đó có:(1) Du lịch, sự phục hồi kinh tế sau đại dịch cũng như mở cửa thị trường du lịch là kỳ vọng lớn và Việt Nam là địa chỉ quen thuộc của khách du lịch từ Liên bang Nga. Tuy nhiên trong năm 2022 không thể kỳ vọng đón dòng khách du lịch từ Nga đến Việt Nam như trước cuộc chiến; (2) Du học, hàng năm các trường đại học tại Liên bang Nga vẫn đón học sinh từ Việt Nam sang học. Trong bối cảnh căng thẳng do cuộc chiến, sự an toàn cá nhân được quan tâm hàng đầu, vì lẽ đó trong tương lai gần sẽ ít du học sinh Việt Nam du học tại Liên bang Nga;(3) Khoa học công nghệ là lĩnh vực có nhiều tiềm năng hợp tác Việt – Nga (hạt nhân, sân bay vũ trụ, trung tâm nhiệt đới…). Tuy nhiên lĩnh vực này cũng gặp rủi ro không kém và có thể bị tác động bởi các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây.
4.Những cơ hội: Mặc dù cuộc chiến đang diễn ra khốc liệt, các rủi ro kinh tế đang gia tăng, tuy nhiên có một số lĩnh vực có thể xuất hiện cơ hội: (1)Thay thế Nga trong việc xuất hàng hóa vào EU, trong bối cảnh nhiều rủi ro do cuộc chiến tại Ucraina mang lại, vẫn có một số lĩnh vực xuất hiện cơ hội đó là thay thế hàng nhập khẩu từ Nga vào EU thông qua Hiệp định EVFTA, trong đó mặt hàng thép có cơ hội khi nhu cầu nhập khẩu thép từ Nga, Ucraina và Belasrus bị gián đoạn (3 quốc gia trên chiếm khoảng 40% luượng thép nhập khẩu của EU); (2) Đón nhận dòng vốn đầu tư dịch chuyển từ Nga, Ucrina, Đông Âu vào Việt Nam, là quốc gia có môi trường kinh doanh tương đối cởi mở, thông thoáng, Việt Nam hoàn toàn có thể đón dòng vốn rút ra khỏi Nga và đông Âu, đây là cơ hội chúng ta cần xúc tiến, đón nhận.
III.Dự báo
3.1 Cuộc chiến tại Ucraina: Dù có khốc liệt bao nhiêu, dù có tuyên bố hùng hồn từ 2 phía như thế nào, cũng như mọi cuộc chiến trong quá khứ, kết thúc chiến tranh là tất yếu và cuộc chiến tại Ucraina cũng không ngoại lệ. Tùy theo kết quả trên thực địa các bên sẽ có thương lượng, sẽ có thỏa hiệp để chấm dứt chiến tranh và điều này không chỉ các quốc gia mà kinh tế thế giới cũng đang chờ đợi.
3.2 Kinh tế thế giới những tháng cuối năm 2022: Theo các nhà phân tích, kinh tế thế giới đang trong thời điểm bước ngoặt, lạm phát tăng cao tại Mỹ và Châu Âu cùng giá nhiên liệu tăng là 2 đòn “chí tử” đánh vào nỗ lực tăng trưởng kinh tế toàn cầu sau đại dịch. Một trong những giải pháp quan trọng đã và đang đưa ra đó là: (1) tăng lãi suất; (2) cắt giảm qui mô mua sắm tài sản của các ngân hàng Trung ương; (3) hạ giá xăng dầu…Hai giải pháp ban đầu trong “tầm tay” của các ngân hàng Trung ương đã và đang thực hiện từ cuối năm 2021 đến nay. Giải pháp thứ ba thì “nan giải” hơn, không nằm trong tay của Mỹ và Châu Âu, câu chuyện thuộc về OPEC+ trong đó có sự tham gia của Liên bang Nga. Hiện nay các nước OPEC (cả các quốc gia thuộc khối BRICS) không tham gia mặt trận chống chống Nga do vậy tác động để OPEC tăng sản lượng dầu là khó khả thi. Như vậy kiềm chế gía xăng dầu tăng phi mã trong tương lai gần là không thể. Câu chuyện hiện nay chủ yếu liên quan đến Mỹ và Châu Âu cấm vận dầu Nga. Cấm vận dầu Nga phụ thuộc vào cuộc chiến tại Ucraina. Từ đó khẳng định điều mấu chốt để hạ giá xăng dầu, kiềm chế lạm phát là kết thúc cuộc chiến tại Ucraina càng sớm càng tốt
3.3 Kinh tế Việt Nam: Về cơ bản kinh tế Việt Nam đang đi đúng hướng. Nhanh chóng mở cửa thị trường sau khi kiểm soát dịch covid-19; ban hành gói kích thích kinh tế trị giá 350.000 tỷ đồng; kiểm soát tốt lạm phát, lãi suất và tỉ giá…Tuy nhiên, cũng như nhiều quốc gia phụ thuộc vào nguồn năng lượng nhập khẩu từ bên ngoài, giá dầu tăng và gián đoạn chuỗi cung ứng…là thách thức lớn nhất với kinh tế Việt Nam thời điểm này. Nếu cuộc chiến tại Ucraina diễn ra trong thế “bất phân thắng bại”, giá dầu tiếp tục tăng cao (có dự báo đạt 150-170 USD/thùng), kinh tế toàn cầu tiếp tục “chao đảo”, kinh tế Việt Nam khó đạt tăng trưởng như dự báo là 6-7% trong năm 2022. Ở chiều ngược lại cuộc chiến tại Ucraina kết thúc “có hậu” với các bên. Các lệnh cấm vận với Liên bang Nga dẫn dỡ bỏ, các rủi ro giảm dần…kinh tế thế giới phục hồi nhanh hơn trong những tháng cuối năm và kinh tế Việt Nam sẽ có năm phục hồi sau đại dịch thành công.
Thạc sĩ An ninh tiền tệ Lưu Văn Vinh (phân tích, tổng hợp)
