Trong năm 2023, Viện An ninh phi truyền thống đã ghi dấu ấn đáng chú ý với việc xuất bản bốn cuốn sách quan trọng. Các cuốn sách này đề cập đến các vấn đề cấp thiết về an ninh phi truyền thống và mang lại cái nhìn sâu sắc về quản trị an ninh phi truyền thống và ứng phó với các mối đe dọa, khủng hoảng và thảm họa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh cũng như khu vực ASEAN.
1. Cuốn sách “An ninh phi truyền thống và quản trị an ninh phi truyền thống”
Do sự biến đổi mau lẹ và sự phát triển của tình hình thế giới, trong nước, cùng với các vấn đề chính trị, xã hội khác, an ninh quốc gia đã ngày càng trở thành vấn đề thời sự của thế giới và Việt Nam.
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nêu rõ “Chú trọng an ninh, an toàn là một trong những yếu tố hàng đầu trong cuộc sống của người dân. Xác định “chủ động phòng ngừa” là chính. Ứng phó kịp thời, hiệu quả với các đe dọa an ninh phi truyền thống”; “sẵn sàng ứng phó hiệu quả với các thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống”. Trong 06 nhiệm vụ trọng tâm nhiệm kỳ Đại hội XIII có nhiệm vụ “thực hiện tốt chính sách xã hội, bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong quản lí phát triển xã hội, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ số hạnh phúc của con người Việt Nam”; “Chủ động, tích cực hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ thông tin, phối hợp nghiên cứu, quản lý, khai thác và sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên, bảo đảm an ninh sinh thái, an ninh môi trường, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, thích ứng với biến đổi khí hậu”.
An ninh quốc gia trong thời kỳ hội nhập quốc tế phản ánh bước phát triển mới trong môi trường an ninh, thể hiện sự thay đổi trong quan niệm về an ninh theo hướng không chỉ là bảo đảm an ninh lãnh thổ, chế độ nhà nước mà còn chú trọng hơn đến bảo đảm an ninh, an toàn cho xã hội, cho con người, bảo vệ con người trước những nguy cơ do xâm hại của tội phạm, vi phạm pháp luật, xung đột xã hội, biến động của môi trường, bệnh tật…Từ đó tạo ra sự phát triển của một xã hội thanh bình, có tổ chức, có kỉ cương, trên cơ sở những quy phạm pháp luật, bảo đảm sự ổn định thường xuyên của xã hội, ở đó con người được sống hạnh phúc, đảm bảo quyền con người. Bên cạnh các vấn đề an ninh truyền thống mà cốt lõi là an ninh chính trị, an ninh quân sự, đã và đang xuất hiện nhiều nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh truyền thống như giải quyết các điểm nóng, xung đột xã hội để tạo sự đồng thuận xã hội; phòng, chống tội phạm và các vi phạm pháp luật, tai nạn giao thông, đảm bảo an ninh môi trường sống, vệ sinh an toàn thực phẩm; tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo, thực hiện an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân… Nhiều mục tiêu đảm bảo an ninh quốc gia chúng ta đã giải quyết thành công, nhưng còn nhiều mục tiêu Việt Nam còn phải tập trung phấn đấu tiếp tục trong những năm tới.
Cùng với các vấn đề an ninh truyền thống, các vấn đề an ninh phi truyền thống đã gây ra những hậu quả nặng nề cho đất nước như dịch bệnh Covid-19, già hóa dân số đã cản trở phát triển kinh tế – xã hội đất nước, tội phạm ma túy xuyên quốc gia đã gây ra tệ nạn nghiện ma túy, ảnh hưởng đến nhiều thế hệ thanh thiếu niên và gia đình Việt Nam. Tội phạm mua bán người xuyên quốc gia đã đưa con người, nhất là phụ nữ và trẻ em trở thành hàng hóa, làm mất cân bằng giới tính xã hội. Các vi phạm môi trường mà vụ Formosa là điển hình đã gây ra những xung đột xã hội lớn ở miền Trung và cả nước, hủy hoại tài nguyên và môi trường biển. Các cuộc tấn công mạng đã làm tê liệt hệ thống điều khiển hàng không dân dụng và nhiều cơ quan, tổ chức ở nước ta. Tai nạn giao thông đã gây thiệt hại nghiêm trọng về người và vật chất trên phạm vi toàn quốc… Chỉ tính riêng đại dịch Covid-19 trong hai năm 2020 – 2021 đã làm Việt Nam thiệt hại hàng trăm nghìn tỷ đồng. Cùng với những vấn đề an ninh chính trị, an ninh quân sự, các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh xã hội, an ninh con người với tư cách là các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống ở nước ta đã và đang trở thành các nhân tố an ninh mới đe dọa đến sự phát triển an ninh bền vững trường tồn của đân tộc nói chung, đến công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước nói riêng. Chính vì vậy, để xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ mới, đảm bảo an ninh phi truyền thống, tăng cường quản trị an ninh phi truyền thống là một yêu cầu cấp thiết với các tổ chức Đảng, chính quyền, các ngành, các cấp.
Nhằm giúp bạn đọc nắm bắt các tư duy mới này, Trung tướng, GS.TS Nguyễn Xuân Yêm và các nhà khoa học, các nghiên cứu sinh, học viên cao học, cộng tác viên của Viện An ninh phi truyền thống, Trường Quản trị và Kinh doanh, Đại học Quốc gia Hà Nội đã biên soạn cuốn sách An ninh phi truyền thống và quản trị an ninh phi truyền thống.
Cuốn sách dài 327 trang do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản, gồm có 3 chương. Chương I là “nhận thức mới, tư duy lý luận mới về an ninh quốc gia” nêu lên các khái niệm về an ninh, an ninh quốc gia, bảo vệ an ninh quốc gia và đường lối, chính sách, pháp luật về an ninh quốc gia của Việt Nam và một số nước trên thế giới. Chương II là “an ninh phi truyền thống” nêu lên khái niệm, nội dung, đặc điểm an ninh phi truyền thống và phân loại an ninh phi truyền thống dưới góc độ Xã hội học và Tội phạm học. Chương III là “quản trị an ninh phi truyền thống” với 6 vấn đề chính đó là quản trị và quản trị quốc gia, quản trị an ninh phi truyền thống và phát triển bền vững, chu trình quản trị an ninh phi truyền thống thế giới và Việt Nam, phương châm “4 tại chỗ” trong quản trị an ninh phi truyền thống, phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống ở Việt Nam, các giải pháp phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống ở Việt Nam”. Qua đó kết luận:
1. An ninh phi truyền thống là một vấn đề an ninh mới, là một nguy cơ đe dọa của Việt Nam và thế giới, khu vực trong thời kỳ toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.
2. Quản trị an ninh phi truyền thống là một trong những điều kiện cơ bản để quản trị quốc gia, quản trị xã hội, góp phần đẩy mạnh quá trình phát triển và tiến bộ xã hội làm tiền đề cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa đạt được những kết quả vững chắc.
3. Cùng với các ban, ngành chức năng, lực lượng Công an nhân dân đã và đang đóng vai trò nòng cốt trong hoạt động phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống: Thứ nhất, tham mưu với Đảng, Nhà nước xây dựng, thực thi các văn bản pháp luật làm cơ sở để giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống ở nước ta. Thứ hai, tổ chức tuyên truyền, thống nhất nhận thức, tạo sự đồng thuận, quyết tâm chính trị trong toàn Đảng, toàn hệ thống chính trị và vận động toàn dân tham gia ứng phó, giải quyết các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống. Thứ ba, tổ chức quản lý nhà nước về an ninh, trật tự, trong đó có quản lý nhà nước về an ninh phi truyền thống. Tham mưu với Chính phủ, các ban, ngành, các cấp trong xây dựng và thực thi chính sách, chương trình, dự án phát triển kinh tế – xã hội gắn với mục tiêu, yêu cầu về phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống. Thứ tư, bố trí lực lượng, phương tiện và sử dụng đồng bộ các biện pháp công tác công an để chủ động phòng ngừa, ứng phó, đấu tranh, giải quyết các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống, trong đó có các tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, giải quyết vấn đề an ninh an ninh kinh tế, an ninh tài chính tiền tệ, an ninh doanh nghiệp, an ninh mạng, an ninh thông tin, an ninh công nghệ, các thảm họa môi trường, thiên tai và các vấn đề an ninh phi truyền thống khác. Thứ năm, tổ chức hợp tác quốc tế đa phương và song phương trong phòng ngừa và ứng phó với các nguy cơ đe dọa an ninh phi truyền thống.
Cuốn sách này sẽ là nguồn tư liệu quan trọng cho những nhà khoa học, nhà quản lý các cấp, các ngành quan tâm đến lĩnh vực an ninh phi truyền thống và mong muốn bảo vệ an ninh phi truyền thống một cách bền vững.
2. Cuốn sách “an ninh phi truyền thống trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh – những vấn đề lý luận và thực tiễn”
– những vấn đề lý luận và thực tiễn”
Từ sau Chiến tranh Lạnh kết thúc, thế giới bắt đầu xuất hiện khái niệm “an ninh phi truyền thống”. Bước vào thế kỷ XXI, trong nhiều nghị quyết, văn kiện quan trọng của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc đã đề cập đến các nguy cơ của an ninh phi truyền thống đang đe dọa sự phát triển bền vững của các nước. Nhiều hội nghị quốc tế, các diễn đàn khoa học, hợp tác quốc tế, khu vực đã được tổ chức nhằm nhận diện các nguy cơ, thách thức của an ninh phi truyền thống và tìm kiếm các giải pháp chủ động phòng ngừa, ứng phó. Mặc dù vậy, nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về an ninh phi truyền thống từ nhận thức, khái niệm, những thách thức, nguy cơ của an ninh phi truyền thống; phương thức tác động và hậu quả của an ninh phi truyền thống; vấn đề hợp tác phòng ngừa, ứng phó với an ninh phi truyền thống… vẫn chưa có nhận thức thống nhất, trong khi nhiều tác nhân của an ninh phi truyền thống đang hằng ngày, hằng giờ ảnh hưởng sâu sắc đến sự ổn định và phát triển bền vững của tất cả các quốc gia, trong đó có Việt Nam.
An ninh phi truyền thống hiện nay đã trở thành một thành tố quan trọng của an ninh quốc gia cũng như an ninh toàn cầu. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và Việt Nam đang đẩy mạnh quá trình hội nhập quốc tế, nhiều lĩnh vực an ninh phi truyền thống đã và đang tác động thường xuyên, mạnh mẽ đến an ninh, an toàn của mỗi địa phương, quốc gia, khu vực và toàn cầu. Những tác động, ảnh hưởng của an ninh phi truyền thống có liên quan chặt chẽ đến an ninh và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia cũng như của từng địa phương. Vì vậy, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và lãnh đạo các quốc gia, các tổ chức quốc tế và ở mỗi địa phương đã quan tâm nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, những nghiên cứu này còn mới, chỉ ở những vấn đề chung mà chưa đi vào nghiên cứu tại những địa bàn cụ thể hay lĩnh vực cụ thể. Đặc biệt, còn thiếu các công trình nghiên cứu về các mối đe dọa, khủng hoảng an ninh phi truyền thống và các giải pháp phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa, khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống.
Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của cả nước và khu vực, có vị trí chiến lược về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Trong những năm qua, Thành phố Hồ Chí Minh đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và ngày càng xứng tầm một thành phố văn minh, hiện đại. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, cùng với việc đẩy mạnh phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam nói chung, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, nhất là những thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống, tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định và phát triển bền vững của Thành phố như: tội phạm xuyên quốc gia (buôn lậu, gian lận thương mại, mua bán và vận chuyển trái phép ma túy xuyên quốc gia, mua bán người); khủng bố; an ninh kinh tế (tài chính, ngân hàng, chứng khoản, rửa tiền…); an ninh mạng (chiến tranh mạng, tấn công mạng, lừa đảo, đánh bạc trên mạng, sử dụng mạng xã hội vào các mục đích phá rối an ninh…) và tội phạm sử dụng công nghệ cao; an ninh môi trường (ô nhiễm môi trường, lũ lụt, cạn kiệt tài nguyên, triều cường, nước biển dâng, các thảm họa do biến đổi khí hậu và các tác động thiên nhiên khác); an ninh nguồn nước và an ninh biển đảo; dịch bệnh và các thảm họa do dịch bệnh (trong đó dịch bệnh COVID-19 là một điển hình) gây ra đối với người, vật nuôi, cây trồng; an ninh, an toàn trong các hoạt động kinh tế – chính trị – xã hội…
Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XI, XII và XIII đã nhấn mạnh “sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống” và đề ra các nhiệm vụ phòng ngừa, giải quyết các nguy cơ, thách thức an ninh phi truyền thống của nước ta.
Với tính chất đặc thù, Thành phố Hồ Chi Minh rất nhạy cảm với những vấn đề an ninh phi truyền thống cũng như việc phòng ngừa, ứng phó với những vấn đề an ninh phi truyền thống nói chung, các mối đe dọa và khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống nói riêng. Thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 – 2025, việc nghiên cứu nâng cao về nhận thức lý luận và vận dụng vào thực tiễn phòng ngừa, ứng phó với những mối đe dọa, khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống của Thành phố là một đòi hỏi có tính cấp thiết cả trước mắt cũng như lâu dài, đặc biệt là đối với các vấn đề như: (1) Xung đột xã hội và mối đe dọa dẫn đến những tình trạng khẩn cấp; (2) An ninh kinh tế, an ninh tài chính, an ninh doanh nghiệp; (3) An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao trong bối cảnh Thành phố đang đẩy mạnh xây dựng “Chính phủ điện tử”, “Thành phố thông minh” và xây dựng “nền kinh tế số”; (4) An ninh môi trường, an ninh nguồn nước; (5) An ninh y tế, phòng chống dịch bệnh…
Trong khuôn khổ đề tài khoa học công nghệ cấp thành phố “Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng, triển khai các phương án phòng ngừa, ứng phó với khủng hoảng và thảm họa an ninh phi truyền thống trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh”, Viện An ninh phi truyền thống, Trường Quản trị và Kinh doanh, Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp với các cơ quan chức năng của Sở Khoa học và Công nghệ (Thành phố Hồ Chí Minh), Công an Thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học An ninh nhân dân, Trường Đại học Cảnh sát nhân dân (Bộ Công an) đã tổ chức hai đợt Hội thảo khoa học. Ban tổ chức Hội thảo đã nhận được nhiều báo cáo tham luận, các bài viết khoa học được đăng trong Kỷ yếu hội thảo về nhiều chủ đề an ninh phi truyền thống và quản trị an ninh phi truyền thống. Đây là những công trình nghiên huyết, trí tuệ của người viết và rất đáng trân trọng.
Viện An ninh phi truyền thống, Trường Quản trị và Kinh doanh, Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp với Nhà xuất bản Công an nhân dân đã lựa chọn được 31 báo cáo khoa học của các đồng chí lãnh đạo, các chuyên gia, các nhà khoa học có trình độ chuyên môn cao để in thành sách “An ninh phi truyền thống trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh – Những vấn đề lý luận và thực tiễn”. Sách do Trung tướng, GS.TS Nguyễn Xuân Yêm chỉ đạo biên soạn; Đại tá, GS.TS Bùi Minh Thanh biên soạn. Cuốn sách được cấu trúc làm hai phần: Phần I: Lý luận cơ bản về an ninh phi truyền thống; Phần II: Thực trạng an ninh phi truyền thống trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Các bài viết trong cuốn sách đã tập trung nghiên cứu, phân tích về an ninh phi truyền thống; những thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống đối với địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh; đánh giá những khó khăn, vướng mắc, hạn chế trong phòng ngừa, ứng phó các yếu tố an ninh phi truyền thống trên địa bàn Thành phố; từ đó làm cơ sở nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống ở Thành phố Hồ Chí Minh, bảo đảm sự ổn định và phát triển bền vững của Thành phố trong những năm tiếp theo.
Đây là tài liệu có giá trị cao cả về lý luận và thực tiễn, giúp ích cho các đồng chí lãnh đạo, các đơn vị, địa phương, các nhà khoa học và quý độc giả quan tâm đến vấn đề đảm bảo an ninh phi truyền thống trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
3. Cuốn sách “phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa, khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”
– những vấn đề lý luận và thực tiễn”
An ninh phi truyền thống là thành tố quan trọng của an ninh quốc gia cũng như an ninh toàn cầu. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và Việt Nam đang đẩy mạnh quá trình hội nhập quốc tế nhiều lĩnh vực an ninh phi truyền thống đã và đang tác động thường xuyên, mạnh mẽ đến an ninh, an toàn của mỗi địa phương, quốc gia, khu vực và toàn cầu. Những tác động, ảnh hưởng của an ninh phi truyền thống có liên quan chặt chẽ đến an ninh và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Vì vậy, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và lãnh đạo các quốc gia, các tổ chức quốc tế và ở mỗi địa phương đã quan tâm nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, những nghiên cứu này còn tản mạn hoặc chỉ mang những vấn đề chung mà chưa đi vào nghiên cứu tại những địa bàn cụ thể hay lĩnh vực cụ thể. Đặc biệt, việc nghiên cứu về các mối đe dọa, khủng hoảng an ninh phi truyền thống và các giải pháp phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa, khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống cho đến nay vẫn còn vắng bóng.
Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của cả nước và khu vực, có vị trí chiến lược về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và đối ngoại.
Với vai trò là đầu tàu thúc đẩy phát triển kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước, hằng năm, Thành phố Hồ Chí Minh đóng góp khoảng 30% tổng thu ngân sách cả nước. Sản lượng công nghiệp của Thành phố chiếm khoảng 30% giá trị sản lượng toàn quốc và thu hút lượng lớn vốn FDI cho cả nước. Với quy mô gần 10 triệu dân, là trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, dịch vụ, du lịch của cả nước; là hạt nhân của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là một thành phố năng động, phát triển nhất cả nước mà còn tiềm ẩn rất nhiều những yếu tố phức tạp về an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống. Theo thống kê của các cơ quan chức năng, số vụ phạm pháp hình sự trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh luôn chiếm tỉ lệ cao nhất cả nước (từ 25 – 35%). Hoạt động của tội phạm diễn biến phức tạp, có chiều hướng gia tăng nhất là tội phạm giết người, cướp tài sản, cướp giật tài sản, gây rối trật tự công cộng, tội phạm và tệ nạn ma túy, cờ bạc, mại dâm, hình thành các băng nhóm tội phạm hoạt động liên tỉnh, xuyên quốc gia.
Hằng năm, trên địa bàn Thành phố xảy ra gần 5.000 vụ phạm pháp hình sự. Trung bình mỗi năm, Thành phố điều tra, khám phá 1.400 vụ án ma túy, trong đó có hàng chục vụ án ma túy xuyên quốc gia. Trên địa bàn Thành phố có hơn 21.000 người nghiện ma túy có hộ sơ kiểm soát. Trật tự, an toàn giao thông, trật tự công cộng, an ninh trật tự tại các khu vực giáp ranh, khu công nghiệp… luôn phức tạp, gây bức xúc, lo lăng trong các tầng lớp nhân dân. Trung bình mỗi năm trên địa bàn Thành phố xảy ra hàng chục vụ xung đột, mâu thuẫn trong xã hội, đình công, lãn công ẩn chứa những yếu tố gây mất an ninh trật tự của Thành phố. Các tai nạn, tệ nạn xã hội, cháy nổ, ô nhiễm môi trường, triều cường luôn ở mức cao. Tình hình xâm phạm an ninh môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm, dịch bệnh trên địa bàn Thành phố luôn chiếm tỉ lệ cao so với cả nước (Thành phố Hồ Chí Minh có 1,9 triệu hộ gia đình, hằng ngày thải ra môi trường gần 3.500 tấn rác. Bên cạnh đó, các cơ sở sản xuất, kinh doanh, thương mại, dịch vụ có hơn 134.000 nguồn thải, với gần 3.400 tấn rác/ngày. Riêng khối lượng chất thải y tế nguy hại trên địa bàn Thành phố hiện có khoảng 22 tấn/ngày, chủ yếu phát sinh từ hơn 6.000 cơ sở y tế công lập và tư nhân).
Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII và Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ X về phát triển kinh tế, xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Thành phố Hồ Chi Minh đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và ngày càng xứng tầm một thành phố văn minh, hiện đại. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, cùng với việc đẩy mạnh phát triển nền kinh tế thị trường theo định hưởng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam nói chung, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, nhất là những thách thức an ninh phi truyền thống, tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định và phát triển bền vững của Thành phố cũng như cả nước. Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa, Việt Nam đang đẩy mạnh quá trình công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế, bên cạnh các vấn đề an ninh truyền thống, các nguy cơ, thách thức an ninh phi truyền thống đã và đang đe dọa, tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững của các quốc gia cũng như của từng địa phương trong cả nước. Nhiều vấn đề an ninh phi truyền thống đang trực tiếp tác động, ảnh hưởng sâu sắc đến mọi mặt của đời sống xã hội, đến việc bảo đảm an ninh, an toàn, sự ổn định chính trị – xã hội, phát triển bền vững của mỗi quốc gia và từng địa phương trong đó có Thành phố Hồ Chí Minh như:
– Tội phạm xuyên quốc gia (buôn lậu, gian lận thương mại, mua bán và vận chuyển trái phép ma túy xuyên quốc gia, mua bản người);
– Khủng bố;
– Tội phạm sử dụng công nghệ cao;
– An ninh kinh tế (tài chính, ngân hàng, chứng khoán, rửa tiền…);
– An ninh mạng (chiến tranh mạng, tấn công mạng, lừa đảo, đánh bạc trên mạng, sử dụng mạng xã hội vào các mục đích phủ rối an ninh …
– An ninh môi trường (ô nhiễm môi trường, lũ lụt, cạn kiệt tài nguyên, triều cường, nước biển dâng, các thảm họa do biến đổi khí hậu và các tác động thiên nhiên khác);
– An ninh biển đảo (cướp biển, khai thác biển hải sản bất hợp pháp);
– Dịch bệnh và các thảm họa do dịch bệnh (trong đó dịch bệnh Covid-19 là một điển hình) gây ra đối với người, vật nuôi, cây trồng:
– An ninh, an toàn trong các hoạt động kinh tế – chính trị – xã hội…
Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XI, XI và XIII đã nhấn mạnh “sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống” và đề ra các nhiệm vụ phòng ngừa, giải quyết các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống của nước ta.
Trong những năm qua, vấn đề an ninh phi truyền thông và tác động, ảnh hưởng của nó đối với an ninh quốc gia và phát triển bền vững đã được quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, việc nghiên cứu này mới ở phạm vi hẹp và chưa toàn diện. Đặc biệt, những vấn đề về lý luận và thực tiễn phòng ngừa, ứng phó với những khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống chưa được chú trọng, nhất là đối với một địa bàn của một địa phương сụ thể. Với tính chất đặc thù và quan trọng của Thành phố Hồ Chí Minh rất nhạy cảm với những vấn đề an ninh phi truyền thống cũng như việc phòng ngừa, ứng phó với những vấn đề an ninh phi truyền thống nói chung, các mối đe dọa và khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống nói riêng. Việc nghiên cứu nâng cao về nhận thức lý luận và vận dụng vào thực tiễn phòng ngừa, ứng phó với những mối đe dọa, khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống của Thành phố là một đòi hỏi có tính cấp thiết cả trước mắt cũng như lâu dài, đặc biệt là đối với các vấn đề như: (1) Xung đột xã hội và sự cổ dẫn đến những tình trạng khẩn cấp; (2) An ninh kinh tế, an ninh tài chính, an ninh doanh nghiệp; (3) An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao trong bối cảnh Thành phố đang đẩy mạnh xây dựng “chính phủ điện tử”, “thành phố thông minh” và xây dựng “nền kinh tế số”; (4) An ninh môi trường; (5) An ninh y tế, an toàn vệ sinh thực phẩm và phòng chống dịch bệnh…
Nhằm giúp bạn đọc nắm bắt các tư duy mới, Viện An ninh phi truyền thống, Trường Quản trị và Kinh doanh, Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp với Nhà Xuất bản Công an nhân dân xuất bản cuốn sách: “Phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa, khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống trên địa bản Thành phố Hồ Chí Minh”. Sách do Trung tướng, GS.TS Nguyễn Xuân Yêm chỉ đạo biên soạn và đồng chủ biên, Thiếu tướng, TS Lê Hồng Nam đồng chủ biên; Đại tá, GS.TS Bùi Minh Thanh biên soạn với sự tham gia của các nhà khoa học trong Viện An ninh phi truyền thống. Cuốn sách được cấu trúc làm ba chương và phần phụ lục:
Chương 1. Lý luận về phòng ngừa, ứng phó với khủng hoảng và thảm họa an ninh phi truyền thống;
Chương 2. Thực trạng an ninh phi truyền thống trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh;
Chương 3. Dự báo những yếu tố tác động và giải pháp phòng ngừa, ứng phó với khủng hoảng, thảm họa an ninh phi truyền thống trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
Đây là tài liệu có giá trị cao cả về lý luận và thực tiễn, giúp ích cho các đồng chí lãnh đạo, các đơn vị, địa phương, các nhà khoa học và quý độc giả quan tâm đến vấn đề đảm bảo an ninh phi truyền thống trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
4. Cuốn sách “ kỷ yếu: diễn đàn hợp tác quản trị an ninh phi truyền thống khu vực ASEAN”
Theo sáng kiến và đề nghị của các nhà khoa học thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ Việt Nam chấp thuận, ngày 17 tháng 10 năm 2022, tại Hà Nội, Thủ đô nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, “Diễn đàn hợp tác quản trị an ninh phi truyền thống khu vực ASEAN” lần đầu tiên được tổ chức với sự chủ trì tổ chức của Đại học Quốc gia Hà Nội.
Khu vực ASEAN với GDP tổng cộng khoảng 2,9 nghìn tỷ USD, hiện là nền kinh tế lớn thứ 5 trên thế giới, là thị trường lớn thứ 3 toàn cầu và trở thành một khu vực kinh tế với mức tăng trưởng GDP dự báo vào khoảng 5,5%/năm và có thể trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới. vào năm 2025, ASEAN cũng là thị trường đông dân thứ 3 trên thế với khoảng 650 triệu người. Hiện nay, ở khu vực ASEAN, các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa liên quan đến an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống đang hiện hữu và ngày càng gia tăng, trong đó có các vấn đề liên quan tới khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh kinh tế, an ninh tài chính, an ninh mạng, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, an ninh sức khỏe, an ninh con người, an ninh doanh nghiệp, an ninh văn hóa, an ninh giáo dục… Trước tình hình đó đòi hỏi cấp thiết đối với khu vực là đoàn kết và tăng cường hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia trong việc đảm bảo an ninh chung cho toàn khu vực. Hợp tác ASEAN về quản trị an ninh phi truyền thống đã và đang trở thành nhu cầu vừa cấp bách, vừa lâu dài để phát triển bền vững và bảo đảm cuộc sống an toàn cho các quốc gia và người dân.
Nhận thức rõ về tính chất nguy hiểm của các nguy cơ, thách thức, mối đe doạ an ninh phi truyền thống, trong những năm qua, các nước ASEAN đã tăng cường hợp tác thông qua các hoạt động: trao đổi thông tin; xây dựng quy chuẩn hoạt động chung; phối hợp đào tạo, huấn luyện, diễn tập và ứng phó sự cố… trong các lĩnh vực an ninh phi truyền thống. Đồng thời, các nước trong khu vực đã từng bước xây dựng, vận hành nhiều cơ chế hợp tác ngày càng chặt chẽ và thực chất như: Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM), Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về tội phạm xuyên quốc gia (AMMTC), Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về an ninh mạng (AMCC), Hội nghị Bộ trưởng Viễn thông và Công nghệ thông tin ASEAN (TELMIN), Hội nghị quan chức cấp cao ASEAN về môi trường (ASOEN), Diễn đàn Biển ASEAN (AMF)… Thông qua các cơ chế, hoạt động đó, đã tăng cường đoàn kết nội khối, phát huy vai trò trung tâm, thúc đẩy hợp tác, ứng phó với các thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống vì mục tiêu hoà bình, ổn định và phát triển bền vững của các quốc gia ASEAN. Cùng với đó, đã hình thành các khuôn khổ, cơ chế hợp tác về lĩnh vực an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống giữa ASEAN với các đối tác (ASEAN+1, ASEAN+3, Hội nghị cấp cao Đông Á – EAS) với sự tham gia của hầu hết các cường quốc như: Mỹ, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản, EU, Ấn Độ… vì các mục tiêu chung duy trì hoà bình, ổn định và phát triển bền vững trong khu vực và trên thế giới.
Là một quốc gia thành viên của ASEAN, trong nhiều năm qua, các cấp lãnh đạo và quản trị của Việt Nam đã tăng cưởng nhận thức và nhận diện ngày càng đầy đủ hơn về vấn đề an ninh phi truyền thống. Cùng với các nước ASEAN khác, Việt Nam đã chủ động tham gia xây dựng, thực hiện các cơ chế, chương trình, kế hoạch hợp tác nội khối ASEAN, cũng như hợp tác giữa ASEAN với các đối tác khác nhằm mục tiêu xây dựng một cộng đồng ASEAN vững mạnh trên ba trụ cột: chính trị – an ninh, kinh tế, văn hóa – xã hội, góp phần bảo đảm hoà bình, an ninh, thịnh vượng trên toàn thế giới.
Đại học Quốc gia Hà Nội là cơ sở đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài; nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và chuyển giao tri thức đa ngành, đa lĩnh vực; góp phần xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước; làm nòng cốt và đầu tàu trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Đại học Quốc gia Hà Nội có trách nhiệm quốc gia trong đào tạo, nghiên cứu khoa học, góp phần phát triển bền vững cũng như bảo vệ an ninh của đất nước.
Với sứ mạng đó, trong những năm qua, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tiên phong đi đầu trong triển khai nghiên cứu và đào tạo về an ninh phi truyền thống, quản trị an ninh phi truyền thống. Từ năm 2014, Khoa Quản trị và Kinh doanh (nay là Trường Quản trị và Kinh doanh) trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã tổ chức đào tạo bậc học Đại học và sau Đại học về quản trị an ninh phi truyền thống; đồng thời, đã tổ chức nhiều lớp bồi dưỡng kiến thức về quản trị an ninh phi truyền thống cho cán bộ lãnh đạo, quản lý của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp lớn. Năm 2019, Đại học Quốc gia Hà Nội đã thành lập và phát triển Viện An ninh phi truyền thống (INS), đặt tại Trường Quản trị và Kinh doanh. Đây là cơ quan nghiên cứu khoa học liên ngành về lĩnh vực an ninh phi truyền thống đầu tiên ở Việt Nam. Việc tổ chức nghiên cứu khoa học và đào tạo về an ninh phi truyền thống, quản trị an ninh phi truyền thống nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình thực tiễn tại Việt Nam, góp phần xây dựng tư duy, nhận thức mới về bảo vệ an ninh quốc gia, từng bước xây dựng và phát triển trường phái học thuật về Quản trị an ninh phi truyền thống; đồng thời, cùng các đơn vị khác, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, có kiến thức, kỹ năng quản trị trên các lĩnh vực liên quan đến phát triển bền vững và bảo đảm an ninh của đất nước. Để đạt mục tiêu đó, chúng tôi nhận thấy cần phải tăng cường hợp tác quốc tế (trong đó, có hợp tác trong khu vực ASEAN) về nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực quản trị an ninh phi truyền thống. Theo đó, cần hình thành cơ chế hợp tác, trao đổi học thuật, chuyển giao tri thức, đào tạo nguồn nhân lực về quản trị an ninh phi truyền thống giữa Đại học Quốc gia Hà Nội với cơ sở đào tạo, nghiên cứu, các nhà khoa học trong khu vực ASEAN và đối tác của ASEAN; thường xuyên tổ chức các diễn đàn, hội thảo, toạ đàm khoa học, trao đổi kinh nghiệm về quản trị an ninh phi truyền thống; phối hợp xuất bản các ấn phẩm; trao đổi sinh viên, học viên, giảng viên và nghiên cứu viên…
Trong bối cảnh khó khăn do đại dịch COVID-19 gây ra suốt mấy năm qua và những biến động khôn lường trên thế giới hiện nay cho thấy bản sắc và tình đoàn kết, gắn bó, năng lực tự cường của Cộng đồng ASEAN vẫn tiếp tục được duy trì và phát triển. Diễn đàn là minh chứng rất rõ ràng, thể hiện mong muốn và quyết tâm của Đại học Quốc gia Hà Nội nói riêng cũng như của giới nghiên cứu và các nhà quản lý của Việt Nam, các nước ASEAN và đối tác của ASEAN trong các nỗ lực chung để phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe doạ an ninh phi truyền thống, góp phần duy trì môi trường hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển bền vững ở khu vực.
Để xây dựng một ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng, phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe doạ an ninh phi truyền thống, trước mắt nên tập trung vào một số ưu tiên:
Một là, tiếp tục gắn kết thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 và Tuyên bố Hà Nội về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, đặc biệt chú trọng xây dựng Cộng đồng Chính trị – An ninh vững mạnh, qua đó khẳng định vai trò của các cơ chế ASEAN trong việc giải quyết các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống, góp phần duy trì hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển bền vững của khu vực.
Hai là, tiếp tục củng cố quan hệ hợp tác, tăng cường chia sẻ thông tin, kinh nghiệm giữa các nước ASEAN trong phòng ngừa, ứng phó với các thách thức, nhằm đảm bảo an ninh, an toàn cho công dân ASEAN và ngăn chặn các bất ổn xã hội gây ra bởi tác động của các nguy cơ, thách thức, mối đe doạ an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống.
Ba là, tăng cường xây dựng lòng tin, xác lập cơ chế trao đổi thông tin giữa các cơ quan nghiên cứu, hoạch định và thực thi chính sách và chiến lược về quản trị an ninh phi truyền thống. Trong đó, Đại học Quốc gia Hà Nội kỳ vọng, với sự quan tâm của lãnh đạo các quốc gia ASEAN, trực tiếp là sự tham gia nhiệt tình của các nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn các nước trong khu vực, sẽ hình thành nên một diễn đàn chung của ASEAN về Quản trị an ninh phi truyền thống. Hy vọng rằng, Diễn đàn sẽ được tổ chức thường niên hàng năm, sẽ là nơi thu hút các học giả, diễn giả trong và ngoài khu vực ASEAN chia sẻ các kết quả nghiên cứu và bản thảo về các khía cạnh khác nhau của an ninh phi truyền thống. Bằng cách đó, Diễn đàn sẽ góp phần nhận diện, đánh giá thực trạng, gợi mở, đề xuất chính sách, giải pháp ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe doạ an ninh phi truyền thống trong khu vực Đông Nam Á nói chung và từng nước trong khu vực nói riêng.
Có thể coi những nguy cơ, thách thức, mối đe doạ an ninh phi truyền thống như là những “phép thử” sự đoàn kết và sức mạnh của Cộng đồng ASEAN, nhất là Cộng đồng Chính trị – An ninh, do đó, chúng ta phải đoàn kết, khẳng định bản lĩnh đưa ASEAN thực hiện thành công mục tiêu Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025. Việt Nam luôn luôn cam kết nỗ lực hết mình cùng các nước thành viên xây dựng Cộng đồng ASEAN hòa bình, ổn định và phát triển bền vững.
Trong tiến trình đó, Đại học Quốc gia Hà Nội, với sứ mệnh và trách nhiệm quốc gia về đào tạo, nghiên cứu khoa học, góp phần phát triển bền vững và bảo đảm an ninh của đất nước, mong muốn trở thành điểm đến từ các nước ASEAN và đối tác đến để cùng nhau trao đổi học thuật cũng như những vấn đề thực tiễn về an ninh phi truyền thống và quản trị an ninh phi truyền thống, đồng thời, Đại học Quốc gia Hà Nội cũng rất mong muốn mở rộng hợp tác nghiên cứu và đào tạo về lĩnh vực quản trị an ninh phi truyền thống với các cơ sở nghiên cứu và đào tạo của các nước trong khu vực ASEAN cũng như các nước đối tác của ASEAN.
Từ đó, cuốn “Kỷ yếu Diễn đàn hợp tác quản trị an ninh phi truyền thống khu vực ASEAN” là một tài liệu quan trọng ghi lại những diễn biến và thành tựu của Diễn đàn trong việc tăng cường hợp tác và quản trị an ninh phi truyền thống tại khu vực ASEAN. Cuốn sách được chia làm 4 phần. Phần I: Những vấn đề chung về an ninh phi truyền thống, gồm có 15 bài tham luận; phần II: An ninh môi trường, an ninh biển, cứu nạn và cứu hộ, gồm có 14 bài tham luận; phần III: an ninh kinh tế, an ninh sức khỏe, gồm có 18 bài tham luận và phần IV: an ninh mạng, an ninh công nghệ, phòng chống tội phạm, gồm có 16 bài tham luận. Các bài tham luận được viết bởi các tác giả là các nhà khoa học, các lãnh đạo, nhà quản lí của Việt Nam, của ASEAN và các nước đối tác của ASEAN. Các tham luận tiếp cận từ 03 góc độ: cơ chế, chính sách, pháp luật về an ninh phi truyền thống; nghiên cứu khoa học và đào tạo về an ninh phi truyền thống; quản trị, thực thi an ninh phi truyền thống. Tập trung vào trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức giữa các cơ quan hành pháp, quản lí nhà nước, cơ quan nghiên cứu khoa học và đào tạo về an ninh phi truyền thống và quản trị an ninh phi truyền thống, góp phần nâng cao hiệu quả xây dựng chính sách, pháp luật của Việt Nam và các nước ASEAN về các hoạt động phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống.
4 cuốn sách trên là những tài liệu có giá trị cao cả về lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, với những tính chất phức tạp của nội dung nghiên cứu, cuốn sách chắc chắn không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót nhất định. Rất mong nhận được sự tham gia, góp ý của các đồng chí lãnh đạo, các đơn vị, địa phương, các nhà khoa học và quý độc giả để các cuốn sách tiếp tục được hoàn thiện hơn trong những lần xuất bản tiếp theo.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng độc giả.
